Rear Window – Gluren bij de buren

Rear Window: het meesterwerk van Hitchcock. Anderhalf uur bevinden we ons in een kamer, met tegelijkertijd slechts drie en bijna dertig personages. Geen andere film laat zo goed zijn hoe Hitcock de beroemde master of Suspense is geworden.

Een wilde fotograaf zit gevangen in een rolstoel – en wij zijn eveneens gevangen – in zijn perspectief, in zijn gebrek aan vrijheid van beweging en zijn beperkte mogelijkheden. Wanneer hij gedurende zijn lange, trage dagen en nachten schaamteloos gluurt naar zijn buren, zijn we samen met hem geobsedeerd. Het is verkeerd, weten we, om anderen te begluren, maar zijn we niet altijd gluurders, voyeur wanneer we een film kijken? Hier is een film over een man die op het scherm doet, wat wij als publiek doen – kijken door een lens naar de privélevens van vreemden.

De naam van de fotograaf: L.B. Jefferies (James Stewart van It's a Wonderful Life), beroemd wegens zijn gedurfde foto's van gevaarlijke situaties. Nu echter, zit hij vast in zijn rolstoel: hij heeft zijn been gebroken en zit van teen tot heup diep in het gips. Hij kan dus gewoonweg niet weg uit zijn appartement. En de enige daar binnenkomen om hem te bezoeken zijn zijn verpleegster, plat New Yorks accent, "straatslim", Stella. En zijn verloofde Lisa Fremont (Grace Kelly), model, jurkontwerper en socialite van de New Yorkse beau monde. Jefferies, Jeff voor zijn verloofde, leeft vanuit zijn appartement via zijn cameralens talloze levens van zijn buren. Stella voorspelt problemen. Via Lisa ontdekken we dat hij niet alleen nu graag secundair leeft: zijn baan als fotograaf zou erop kunnen duiden dat hij überhaupt niet zichzelf aan het leven wil binden en vooral wil kijken hoe anderen dat doen. Of op zijn minst: hij wil zich in ieder geval niet binden aan zijn verloofde.

Ze zijn te anders, hij, een arme fotograaf die zonder eten dagen door Gambia trekt, zij een socialite met meer jurken in haar kast dan dat er inwoners zijn in Gambia.

Vanuit Jefferies kamer kijken we uit op een binnenplaats van aangrenzende tuinen van het appartementenblok. Samen met de fotograaf leren we hen kennen. Mevrouw Lonelyhearts, die diners organiseert voor verbeeldde heren, die ze ontvangt en een plek aanbiedt; Mevrouw Torso, een balletdanseres die feestjes organiseert voor verschillende hofmakers; een stel die hun geliefde hondje in een mandje naar beneden laten dalen de tuin in en een componist (de eerste keer dat we hem zien staat er achter hem een voluptueuze, kale man, Hitchcock zelf) die twijfelt aan zichzelf. En dan is daar Thorvald. Een man met een vrouw die bedlegerig is en zijn leven verpest, naast dat ze ziek is, is ook niets van wat hij doet ook maar enigszins goed genoeg.

Dan is die vrouw ineens verdwenen. En door verschillende puzzelstukjes, een zaag, een koffer, een nieuw gegraven plekje in Thorvalds keuken) begint Jeff ervan overtuigd te raken dat er een moord heeft plaatsgevonden.

Wat volgt is een benauwend gevoel. Of, om het met Hitchcock te zeggen, een continu toenemende suspense. In een interview of een lezing, het is niet helemaal duidelijk wat het is, haalt Hitchcock het volgende voorbeeld aan: als ik vijf mannen rondom een tafel zet en over voetbal laat praten terwijl mensen dat kijken. Vervelen ze zich. Tot na vijf minuten ineens een bom ontploft. Dan is er verrassing ("ten seconds of shock"). Als ik zichtbaar een bom onder de tafel leg waarvan de kijker weet dat hij binnen vijf minuten ontploft, dan is er spanning. En uiteindelijk wordt de spanning het grootst, als ik de bom nooit af laat gaan. (Die fout heeft, zo zegt hijzelf, hij een keer gemaakt, bij de film Sabotage). Want dat betekent dat er bij de kijker van alles gebeurt en ik niets vóór die kijker doe. En er is geen opluchting aan het einde. De film, de spanning, blijft doorwerken. Dit is de kern van Hitchcocks werk met suspense. En op een bepaalde manier zien we dat ook bij Rear Window.

De tekenen zijn hidden in plain sight. We kijken met Jefferies mee naar de puzzelstukjes. Alleen weten we niet of er überhaupt wel een bom ligt. Ons wordt verteld dat er een bom is. Of dat er geen bom is. We weten het niet.

Met de structuur van de film; het feit dat we eigenlijk samen met de fotograaf voyeurs zijn geworden, voelen we ons al onderdeel van een samenzwering. We zien de eenzame vrouw doen alsof ze een man over heeft, we zien de balletdanseres, de componist die het maar niet lukt om een mooi stuk te schrijven.

Ondertussen speelt er nog iets anders, dat ik nog niet ergens gelezen heb. We zijn voyeurs op twee manieren. We kijken het appartement in, maar we zijn óók voyeurs in het leven van Jefferies zelf. Lisa Fremont wil met hem trouwen. Dat laat ze ook meermaals weten. Hij reageert steeds afwijzend. Ze zijn te anders, zegt hij. Ze is te perfect, een socialite uit New York zou het niet uithouden in Zimbabwe of Gabon, voeten in de modder, geen jurken mee. En we zien hoe zij weigert op te geven maar hoe hij haar toch steeds op zijn hart trapt.

Dat ze met hem meegaat in de verdenking, lijkt me ook eerder een excuus te zijn dan dat ze er echt van overtuigd is. Eindelijk, ze heeft iets waarop ze contact met hem kan maken én waarmee ze zichzelf kan bewijzen. Tevergeefs. Goed; misschien zie ik er teveel in. Hitchcock is niet perse de man van het diepe psychologische inzicht. Desalniettemin is dit overduidelijk in de film. Die liefde van haar die hij haar maar niet geven kan.

We zweren het meest samen als we doorhebben dat hij afwijzend doet naar haar toe, maar dat als zij het niet ziet, dat hij dan wél naar haar kijkt, naar haar verlangt, contact met haar wil.

Misschien, we kennen zijn verhaal niet, voelt hij zichzelf niet goed genoeg. Weet hij dat hij spanning vertegenwoordigt voor de socialite, misschien is hij de eerlijke van de twee: leuk, die verliefdheid, maar het zou uiteindelijk toch niet werken. Dit zou echter een bepaald soort offer inhouden en die figuur is Jefferies gewoonweg niet. Hij houdt van haar, dat is duidelijk, maar is begrensd.

Er is een andere mogelijkheid: impotentie. Het verlies van mannelijkheid, castratie, impotentie, is een veelvoorkomend thema in het werk van Hitchcock. Volgens Freud denkt de man, op het moment dat hij zich bewust wordt van het verschil in het mannelijke en vrouwelijke geslachtsorgaan, dat de penis eraf is gevallen bij de vrouw. Dit leidt ertoe dat hij zelf ook de angst heeft zijn penis kwijt te raken. Dit klinkt vrij letterlijk, maar het heeft natuurlijk een metaforische consequentie. Een man kan gecastreerd worden doordat zijn mannelijkheid (en is de vrouw daar niet altijd op uit?) hem is afgenomen.

In Rear Window zit Jefferies van teen tot heup in het gips. Dus tot voorbij zijn geslachtsdeel. Daarbij zit hij, de vrije, reizende fotograaf, vast in een rolstoel en wordt hij verzorgd door niet een, maar door twee vrouwen: zijn verpleegster en vriendin. Hij kan niet bewegen, is niet vrij, en ondertussen kijkt hij door zijn raam naar allerlei mensen die dat wel zijn. Tot slot is er een scene waarin Lisa in moeilijkheden komt en Jefferies niets kan doen om haar te redden. Gecastreerd. Freud verbindt de angst voor castratie ook aan een angst voor het zichtverlies. Het is dan niet verbazend dat een van de laatste scenes precies daarover gaat: flitsen van een camera en het niet kunnen zien.

Maar de impotentie en de castratie zit dieper. Of het nu is dat Jefferies seksueel niet kan leveren of dat hij een diepe angst heeft een huwelijk, met wie dan ook, hem zijn mannelijkheid zal afnemen – zou hij een dominante moeder hebben gehad? –, duidelijk is dat dit een van zijn psychologische kernthema's is. Vrijheid, mannelijkheid, castratie. En in die driehoek zit zijn afwijzing jegens Lisa verweven. Die niet doorheeft dat hoe meer ze hem verzorgt (het diner dat ze betaalt terwijl hij armlastig is), ze hem des te meer castreert en dus steeds verder op afstand duwt.

Rear Window: Hitchcock op zijn meest Hitchcockiaans. Een plek van handeling, impotentie, een blonde vrouw (zij waren puurder dan Brunettes volgens Hitchcock) en het gluren. En een man die beschuldigd wordt, al dan niet terecht. Psycho, Birds, zijn misschien bekendere films. Maar Rear Window is, en ik heb ze heus niet allemaal gezien, zijn meest interessante film.