Past Lives

Tien jaar geleden zijn mijn professor al dat in de toekomst al het goede uit Zuid-Korea zou komen. Nu sprak hij over filosofie, maar niets gebeurt in een vacuüm. Hoe het met de filosofie gaat aldaar weet ik niet, maar met films gaat het meer dan goed. Nu weer een nieuwe film: Past Lives, over de liefde. Alleen niet alles uit Zuid-Korea is de moeite waard.

De film gaat over Nora (Greta Lee) en Hae Sung (Teo Yoo). Diep verbonden en bevriend in hun kindertijd, nog te jong maar waren ze samen opgegroeid dan was er sowieso een diepe jeugdliefde ontstaan of misschien wel meer. De ouders van Nora besluiten, ze is dan 12, echter om te emigreren naar Canada. Daar bouwt ze een leven op. Ze houdt nog wel contact met Hae Sung, in haar studententijd, daarna, maar uiteindelijk vervaagt het. Ze wordt schrijver en op een retraite ontmoet ze Arthur (John Magaro) met wie ze een leven opbouwt. Dan neemt Hae Sung contact met haar op om haar te bezoeken in de Verenigde Staten. Ze accepteert en zegt hem te ontvangen en haar vriend gaat akkoord.

Wat dan volgt, fascineert me en ondanks deze recensie, heb ik het nog steeds niet helemaal duidelijk. De film heeft, enigszins simpel geformuleerd, als kernthema de contingentie van het bestaan. Dingen zijn gelopen zoals ze zijn, gebeurtenissen hebben elkaar opgevolgd en bij elkaar opgeteld hebben ze een leven gevormd. Maar dat is niet noodzakelijk zo, het lot heeft daarin geen rol. Het is toevallig zo gegaan. Het had ook anders kunnen gaan. Arthur zegt ergens ook tegen Nora: als je toen op die schrijversretraite een andere man had ontmoet, was je dan met hem geweest? Nora antwoordt dat ze hier nu eenmal is. Hieronder ligt, vond ik, een vreemde spanning. Het wordt me nooit duidelijk of ze nou gelukkig zijn samen of dat ze hier nu eenmaal terecht zijn gekomen. De contingentie geldt ook voor Nora en Hae Sung: als ze geëmigreerd was, waren ze dan samen geweest? Dit is natuurlijk, zoals recensies niet moe worden te zeggen, een volwassen benadering van liefde. Niet dat er een ware is die je had moeten ontmoeten en dat alles in het universum je daartoe gebracht heeft. Dat Nora had moeten migreren zodat ze Arthur zou ontmoeten. Dat ze naar die retraite had moeten gaan om daar de liefde te vinden. Het liep nu eenmaal zo.

Ik geloof niet dat dit recht doet aan de ervaring van liefde. Dat krijgt, zoals de Franse filosoof Badiou betoogt in zijn boek(je) Over de liefde, achteraf altijd iets van een lotsbestemming. Je had elkaar wel moeten ontmoeten bij dat kopieermachine op werk. Dat ene ontslag, die sollicitatie waarop geen reactie kwam, in het licht van de nu gevonden liefde, moest dat allemaal wel gebeuren. Deze film staat meer in de traditie van de roman De ondraaglijke lichtheid van het bestaan van Milan Kundera. Hoofdpersonage Franz zegt daarin dat een bepaalde ontmoeting zonder enige betekenis is. Op weg naar die ontmoeting had het stoplicht later op rood kunnen gaan, had dit, had dat, had zus; daarom is de ontmoeting volledig toevallig en daarmee zonder betekenis. Badiou zou zeggen: ieder moment dat het zo liep, moest het zo lopen, om op die ene plek uit te komen. Contingentie heeft daarin geen rol. Niet voor het gevoel tenminste.

Als Hae Sung er is, komt het wat-als leven ineens naar boven. Na al die jaren is die sterke band er nog steeds. Hun samenzijn is vertederend, lieflijk, beschaafd. Geen spannende romances, geen affaires. Twee oude geliefden die elkaar weer eens zien. Herkenbaar. Toen ik een ex-vriendin na jaren eens opzocht in Utrecht hadden we een soortgelijke ontmoeting. We liepen door een park waar we, toen we nog samen waren, vaak lagen. We praatten over elkaars leven, haalden herinneringen op, voelden enerzijds een diepe herkenning en anderzijds een radicale andersheid. De dag, herfstig, grauw, melancholisch, zachtmoedig, teder. Waarom we het deden weet ik niet goed meer, misschien waren er nog zaken die onaf waren. Nog gesprekken die gevoerd moesten worden. Of twijfel, wat was er nog, wat was er niet meer?

Zo lopen zij ook door de stad, praten, lachen, drinken. Hij, Hae Sung, draagt iets van thuis met zich mee. De taal, natuurlijk, herinneringen. En Arthur accepteert het, ondersteunt haar, snapt wat dit voor haar betekent. Er is zelfs een moment dat ze gedrieën gaan eten. Hij valt buiten de boot, draagt het gelaten.

Mooi beeld; volwassen, beschaafd. Maar ik geloof het uiteindelijk niet. Het is niet hoe het leven zich voltrekt, het is hoe iemand denkt dat het leven zich zou kunnen of zou moeten voltrekken. Het doet me denken aan het liedje "Liefde van later" van Herman van Veen (origineel van Jacques Brel) over een stel op leeftijd dat terugkijkt op hun relatie. "Soms liet ik jou te lang alleen/misschien was wat je deed verkeerd/maar ik had ook weleens vriendinnen/we waren jong en niet van steen/zo hebben we dan toch geleerd/je kunt altijd opnieuw beginnen." Mooie tekst. Nastrevenswaardig ook. Ware het niet dat ik eens gelezen heb dat het niet écht is. Het is niet hoe een oud stel terugkijkt op hun liefde, het is hoe een jong iemand denkt of hoopt of verwacht dat hij terug zal kijken op de liefde als hij oud is. Er spreekt een grootsheid uit die maar voor enkele mensen is weggelegd.

Dit gevoel blijft ook hangen bij Past Lives. In die zin, en ik zeg het als reactie op veel recensies, is het een kinderlijke film. Het is mooi hoe ze het wat-als kunnen laten bestaan zonder voor de makkelijke oplossing te kiezen. Maar in plaats van naar een "what is" film te kijken, keek ik naar een "ought to"-film. Hoe het zou moeten zijn of gaan. De liefde tussen Arthur en Nora lijkt uitgeblust te zijn. Als zij zegt: hier ben ik nu eenmaal, voelt het koud en afstandelijk. Terwijl het met Hae Sung vol leven voelt, het ademt, er is warmte en liefde. Arthurs reactie voelt daarbij ook nog eens ongeloofwaardig. Ik weet dat het vertrouwen moet uitbeelden, maar ik geloof het gewoon niet. Hun liefde voelt helemaal niet sterk genoeg om zoiets te kunnen dragen. En ik ben niet kleinzielig, althans, meestal niet, hoop ik. Maar die grootsheid van Arthus, die volledige acceptatie van har tijd met die ene vroeg afgebroken liefde – daardoor natuurlijk zwanger van projecties en verwachtingen – geloof ik gewoonweg niet. Het is te prefect, te stabiel. Terwijl alle mensen momenten van kleinzieligheid kennen, zwakte, jaloezie, boosheid.

Misschien snapt Nora dat ook met Hae Sung de liefde stabiliseert en ze uiteindelijk ook het gevoel zal hebben dat ze hier nu eenmaal is. Maar dan zet je wel erg laag in op de liefde. 'Hier ben ik nu eenmaal.' Als mijn partner dat ooit zegt, dan hoop ik dat ik sterk genoeg ben om in een keer weg te lopen. Verpest door romantische komedies, misschien, dat kan. Maar ik verwacht toch wel, iedere dag weer, meer te zijn dan dat waar de ander nu eenmaal is. Dat is geen liefde, dat is genoegen nemen met minder.

Past Lives heeft genoeg bijzondere momenten om het de moeite waard te maken de film eens te zien. De ontwikkeling van Nora en Hae Sung, het leven van een migrant, hun weerzien. Maar onder aan de streep heeft de film weinig vlees op de botten. Het wordt nooit zoetsappig romantisch, dat is waar. In ruil daarvoor krijgen we een deprimerend perspectief op liefde én een zoetsappig beeld van hoe perfect mensen reageren in een driehoeksverhouding. Het ene sprookje ingeruild voor het andere sprookje.

En dan te bedenken dat de film op IMDB Critics hetzelfde cijfer krijgt als Aftersun; een gotspe.