Monster - een film die niet over monsters gaat

De titel blijf ik slecht gekozen vinden: er is niets monsterlijks in de film monster, wel menselijk al te menselijk. Het is geen horror of thriller maar een humanistische film, over mensen en hun lief en leed.

Saori (Sukara Ando), alleenstaande moeder, zit op een bank. Tegenover haar drie mannen, tussen hen in een oudere – met naar binnengerichte ogen – vrouw, de directrice van de school. De moeder probeert een gesprek te voeren, contact te maken met de directrice en de leraren. Onmogelijk. Wel staan ze voor haar op, buigen tot hun neus bijna de grond raakt, zitten vol met excuses. Saori raakt steeds gefrustreerder, ze zou ze vast willen pakken, door elkaar willen schudden, contact krijgen van mens tot mens. Ze verheft haar stem; niets werkt. Hoe harder ze schreeuw, hoe geluiddempender die muur van vormelijkheid tegenover haar wordt. Die excuses, dat hoeft niet, een gesprek, een menselijke bevestiging of ontkenning van haar vermoedens.

Haar zoon, Minato Mugino, rechts op plaatje boven, wordt mishandeld, fysiek en geestelijk, door zijn docent, meester Hori (Eita Nagayama). Een pleister op zijn oor toen hij thuiskwam van school, zijn verhalen over dat de meester zegt dat hij ziek is, een varkensbrein heeft, en genezen moet worden, het verhaal van een klap op zijn neus. Dat allemaal gedaan door zijn jonge meester. En de directrice en het bestuur ontkennen het niet, maar erkennen het ook niet. Frustrerend voor de kijker. Wij willen met haar meeeschreeuwen, die mensen door elkaar rammelen, een reactie uitlokken. In plaats daarvan alleen een nederige excuses. Niet eens voor wat er gebeurd is maar voor het feit dat er 'contact is geweest tussen hand en neus.; En de directrice stelt zelfs dat het misschien toch iets anders zou zitten; hoe durft ze dat te zeggen?

Tot dit verhaal stopt. We weer terug zijn aan het begin van de film en het narratief voltrekt zich opnieuw. Dit keer vanuit het perspectief van de leraar zelf, meester Hori. Een jonge dertiger, gemotiveerde, zachtmoedige docent. Dan blijkt al gauw dat het verhaal helemaal niet zo makkelijk ligt. Ja, er is contact geweest tussen hand en neus, maar veel minder bewust dan dat de scholier Minato het deed lijken. En het vreemde is, dat van dat varkensbrein, ja dat zien we wel terug maar niet uit de mond van de docent en zelfs niet uitgesproken tegen Minato, maar tegen zijn vriendje Hoshikawa (links van de foto) door zijn vader.

Dan stopt ook dit verhaal en begint de film wederom opnieuw. Dit keer vanuit het personage van Minato zelf. Dan blijkt dat ook het perspectief van de leraar slechts een onderdeel is van wat hij kan zien en dat uiteindelijk bepaald wordt, door wat hij niet heeft kunnen zijn. Het beeld dat hij ontwikkeld heeft van Minato, gebaseerd op een paar toevallige momenten, lijkt heel wat complexer te liggen.

Zo hebben we drie perspectief op dezelfde gebeurtenissen. Kurosawa, een van de grote drie klassieke regisseurs van Japan, maakte een soortgelijke film in de jaren '50: Rashomon. Over een verkrachting van een vrouw. Ridley Scott, van de Gladiator, maakte ook zo een film, zijn minst bekende, minst bekeken, minst bezochte maar zijn beste, meest intelligente: The Last Duel. Ook over een verkrachting en ook vanuit drie verschillende perspectieven.

De regisseur, Hirokazu Kore-eda, is in Japan een grote naam. In 2018 won hij de gouden palm op Cannes voor zin film shoplifters, en hij heeft van de mooiste films van de afgelopen veertig jaar gemaakt: After Life. Roger Ebert noemt hem een van de grote humanistische regisseurs, vergelijkbaar met Bergman. Wat hij daarmee bedoelt denk ik: hij onderzoekt de mens met een verdraagzame, zachtmoedige blik. Zonder oordeel aanschouwt hij hoe de mens nu eenmaal is in die diepe tragedie die, zoals Reve verwoordde, te vangen is in: geroepen de liefde te leven, gedoemd daarin te mislukken. In Monster is, niemand écht van kwade wil. Ze zitten vast, aldus Kore-eda. Ze zijn afgesloten. De school in de Japanse vormelijkheid, de directrice in haar eigen trauma, Hori in zijn idee van mannelijkheid. Hoewel volwassenen en kinderen op elkaar betrokken zijn en elkaar beïnvloeden, hebben beiden dit niet door: de moeder van Minato niet dat ze van hem verlangt iemand te zijn die hij niet is, Minato zelf niet dat hij het leven van meester Hori vernietigt. Hori niet dat hij Minato uiteindelijk niet snapt.

****** Spoiler *****

Uiteindelijk is Monster een film over familiedynamieken, school, volwassenwording, volwassen zijn én gender. Ik zal er niet teveel over uitweiden. Maar zelden heb ik een film gezien – behalve Una Giornata Particolare – die zo subtiel seksualiteit, queerness, opgroeien weet te vangen als deze. Geen politiek manifest, geen activisme, gewoon: een aandachtige blik richting minderheden, of ze nou vrouw zijn of iets anders, dat erop gericht is om het leven en alles wat daarbij hoort in beeld te brengen.

****** einde Spoiler *****

Tot slot nog iets over de muziek. Gecomponeerd door de grote Sakamoto, vorig jaar helaas overleden, weet het precies de juiste toon te vinden. In een interview zegt Kore-eda: 'Maar zijn meer recente composities zijn sferischer en bestaan voor een groot deel uit omgevingsgeluiden en klanken uit de natuur. Het geluid van de wind en het water. Ik had het idee dat mijn film dat soort ‘muziek’ nodig had, en toen we bezig waren met de opnamen had ik die muziek de hele tijd in mijn hoofd. Toen ik hem scènes liet zien, zei hij dat de film al zo rijk aan geluid was en dat hij die geluiden vooral niet in de weg wilde zitten. Ik vind dat een prachtige filosofie, zo denk ik er ook over. Het resultaat is prachtig; ik ben hem zeer dankbaar.'

De laatste films van Kore-eda vond ik te chaotisch, teveel all over the place. Daarom is het misschien goed dat hij nu, voor het eerst, een film heeft gemaakt gebaseerd op het script (dat een prijs op Cannes won) van iemand anders. Het doet de film goed, houdt de focus sterk. Wie er gelijk heeft op welk moment maakt in de film uiteindelijk niet uit: ze doen wat ze kunnen in het complexe leven van alledag met dat wie ze nu eenmaal zijn, geworden zijn of aan het worden zijn. Dát brengt Kore-eda in beeld.