Ma nuit chez Maud - Mijn nacht met Maud

Verfrissend om volwassen mensen te zien op het scherm die zich laten leiden door ideeën, die met elkaar praten over de wereld, het leven, de liefde. Die proberen om abstractie om te zetten in concrete waarden die van belang zijn om te leven. Als het zo dat Amerikaanse films draaien om handelingen en Franse films om gesprekken, dan is Mijn nacht met Maud wel het summum van de Franse film.

Liefde, filosofie, het geloof, het hebben van ideeën, het praten over die ideeën en ondertussen het spreken met elkaar via het lichaam. Daar gaat deze film over.

Normaliter is de regel in verhalen dat er niet gepraat wordt om het praten. Als een personage iets zegt is dat ofwel om iets duidelijk te maken over datzelfde personage of staat het ten dienste van de plot.

Daarom is die eerste scene van Reservoir Dogs zo memorabel: in dat restaurant praten de mannen om het praten. Zoals in het echte leven. Het praten dient geen ander doel. Zoals dat in het echte leven ook is. Woody Allen begrijpt dit ook. Zijn personages hebben ook ideeën over de dingen en handelen daarnaar. Eric Rohmer, de Franse regisseur en onderdeel van de zogenaamde "Nouvelle Vogue", begreep dit als geen ander. En in Mijn nacht met Maud, zijn beste werk, toont hij dit als nergens anders.

De plot van de film is, zo op het oog, simpel. Jean-Louis (Jean-Louis Trintignant), jonge dertiger, heeft een aantal jaar in het buitenland gewerkt en woont nu in de kleine stad Clermont-Ferrand waar hij werkt voor Michelin. Onverwachts loopt hij een oude vriend, Vidal (Antoine Vitez) tegen het lijf die hem, nadat ze samen hebben gegeten, uitnodig om mee te gaan naar Maud. Een gescheiden vrouw en alleenstaande moeder. Ook midden dertig. Daar vindt het grootste deel van de film plaats. In haar appartement. Ze eten, drinken, praten over filosofie, over Pascal, over kansberekening – Jan-Louis is wiskundige –, drinken nog meer wijn. Na verloop van tijd verlaat Vidal het appartement en blijft Jan-Louis over met Maud.

We ontmoeten Jean-Louis echter al eerder, nog voordat Vidal in beeld verschijnt. Hij bezoekt de mis van de lokale katholieke kerk en daar valt zijn oog op een blond meisje. Jong nog, een studente, vroom, ze is alleen. Jean-Louis zelf is op zichzelf. Hij zegt ergens tegen Vidal dat toen hij jonger was, hij graag met mensen was maar nu ervoor kiest om liever alleen te zijn. Te lezen, de stilte, katholiek te zijn. Maar nu, voor deze avond, laat hij zich meesleuren door de meer extraverte Vidal. Een Marxist, een communist. Ze praten over de Gok van Pascal. Simpel gezegd: geloven in God is een kansberekening. Of hij bestaat, weten we niet, maar als hij bestaat, is er een kans op het eeuwige leven, het kost niet meer moeite om te geloven dan niet te geloven, dus dan kun je maar beter geloven. Vidal laat deze zelfde theorie los op het communisme. Of de geschiedenis een bedoeling heeft (communisme) of niet, weten we niet. Maar als we stellen van niet, wat is dan de zin van alles? Dus zelfs al is het 80% waarschijnlijker dat de geschiedenis zonder bedoeling is, dan nog is zinniger om te stellend dat de geschiedenis – en daarmee het leven – wel een bedoeling en dus betekenis heeft.

Nog een onderwerp, om even te laten zien hoe Jean-Louis in het leven staat. Op een gegeven moment vraagt hij aan Vidal of hij vaak in die brasserie komt. Bijna nooit, antwoordt hij, jij? Jean-Louis zegt dat hij er nog nooit is geweest. Vreemd, dan, stelt Vidal, dat onze paden zich juist hier kruisen. Jean-Louis: nou, eerder het tegenovergestelde. Onze gewone paden kruisen niet. Daarom moet onze ontmoeting juist plaatsvinden buiten onze gewone paden. Wiskundig gezien is dat veel logischer.

Dit is dus een voorbeeld waarin een dialoog ten dienste staat om iets van het personage te tonen. Jean-Louis kijkt nogal (te?) logisch naar de wereld en diens gebeurtenissen.

Terug bij Maud. Vidal heeft het appartement net verlaten. Zij zijn over met zijn tweeën. Maud, moet gezegd worden, heeft donker, bijna zwart, haar. Is dus gescheiden, heeft een kind. Het tegenovergestelde van de blonde, katholieke studente die we eerder zagen. Lastig, voor het katholicisme van Jean-Louis. Vooral omdat ze zich overduidelijk tot elkaar aangetrokken voelen. Ze voeren een gesprek dat de hele nacht duurt. Dan weer zoekt zij lichamelijk toenadering tot hem, dan weer trekt ze zich weer terug, dan weer zoekt hij fysieke toenadering tot haar, wat ze soms accepteert en soms afwijst. Ondertussen praten ze over het geloof, de liefde, seksualiteit, filosofie. Er zijn zo twee gesprekken gaande: een van woorden en een van lichamen. Ik denk dat we dit allemaal herkennen, die gesprekken waarin we het voelen broeien maar waarin het ook hoogst onzeker is waar de ander eigenlijk staat. We hopen antwoorden te kunnen lezen uit hun lichamelijke reacties. Testen hem soms. Als we ons terugtrekken, komen ze dan naar ons toe? En als ze dat niet doen en wij bewegen naar hen toe, blijven ze dan?

Roger Ebert, de grote één wat betreft filmrecensies, stelt over deze scene dat hij niet verteld kan worden, maar moet worden gezien. En zoals altijd ben ik het roerend met hem eens. Ook raadt hij aan om deze film te kijken als doel op zich, niet om even weg te dromen, niet om je gedachten even uit te schakelen, maar om écht de film te kijken.

In een essay dat later deze week verschijnt zal ik de spoilers weggeven en ik moet echt op mijn handen zitten om dat niet hier te doen. In ieder geval: we hebben nu dus Maud en de katholieke studente en de cerebrale, katholieke Jean-Louis die nogal gericht is op een vorm van rationalisme. Een wereld moet passen. Maar wat betekent dit eigenlijk? En is dat wat past, altijd het beste? Excuus voor deze vage verwoording, de film maakt het duidelijker.

Mijn nacht met Maud is onderdeel van de "zes morele verhalen" die Eric Rohmer maakte. Dit wil niet zeggen dat het verhalen zijn die een moraliteit tonen. Het zijn verhalen die gaan om personages die voor morele keuzes staan en soms het goede kiezen, soms het verkeerde. Zijn personages, ook in deze film, worden niet gedreven door onbewuste processen of trauma's of lust, maar door ideeën die ze hebben ontwikkeld over het leven, de wereld, de liefde, relaties, en ze proberen aan die ideeën te beantwoorden.

Ik merk dat ik iedere keer wéér terugkeer naar deze film. De discussies over het geloof vind ik soms wat abstract, krijg er niet altijd goed grip op. Maar de zoektocht van Jean-Louis, de scene met Maud en alles nog wat daarna komt wat uit die scene voortkomt of daar juist tegenin gaat – we zullen namelijk ook zien dat hij contact maakt met de katholieke studente – verschijnt iedere keer weer in een nieuw licht. Mijn interpretatie van de film is door de jaren heen drastisch veranderd. Dat komt doordat ik zelf ouder word en daarmee rijker aan ervaringen, maar dat komt ook door de rijkdom die in de film zelf schuilt.

Namelijk: een film die het leven van volwassen mensen weet te vangen in hun geroepen zijn de liefde te willen leven, maar vaak niet goed weten wat de liefde dan is en hoe je moet leven überhaupt, maar toch niet anders kunnen.