Aftersun

Na jarenlang zoeken, vond ik eindelijk een Perzsich tapijt dat wél betaalbaar was én groot genoeg voor mijn woning. Na Aftersun zal ik nooit meer hetzelfde naar het tapijt kijken.

Een 11 jarig meisje heeft een handcamera in haar hand. Via een kleine televisie, naast een stapeltje boeken over Tai Chi, zien we wat zij filmt. Haar kinderstem biedt commentaar. "Okiedokie". Op het scherm haar vaders "tinywinywiny" bed en haar grote bed, omringd door de kale, witte muren van een goedkope hotelkamer. Ze stelt vrgen over de camera en haar vader legt het uit. Hij pakt de camera, filmt haar, ze lachen samen. Dan pakt zij de camera weer en hij begint te dansen. Gegegeneerd, zoals alle kinderen dat doen aan de rand van de puberteit, vraagt ze wat hij in hemelsnaam aan het doen is. Als een vader die geniet van de gene van zijn kinderen en zelf op dat moment geen schaamte kent, zegt hij dat dit nu zijn moves zijn. Ze wil hem interviewen. Haar vader is 130 en wordt 131 en in twee dagen. Toen je elf was, vraagt ze, wat had je toen verwacht dat je nú zou doen? Geïrriteerd zegt hij dat het nu maar eens voorbij moet zijn met het spel en dat de camera uitmoet. Onbewust lijkt ze te snappen wat wat hier gebeurt, dat hier iets vreemds aan de hand is, maar ze is nog kinds genoeg om er niet door geraakt te worden: zo zegt ze dat de camera uit is, terwijl haar vader haar er op betrapt dat het lichtje nog rood is.

Wat er op dat moment gebeurt, lijkt de vraag te zijn die door de gehele film verweven is; wat er bij hem gebeurt, maar ook bij haarzelf. Alsof ze, nou niet alsof want we zien haar ook jaren later als volwassen vrouw, met terugwerkende kracht die vraag stelt naar die ene vakantie met haar vader.

Dat is namelijk het verhaal van Aftersun, een gescheiden vader (Calum) van dertig die met zijn dochter van 11 op vakantie gaat naar Turkije. Jaren negentig. Lage middenklasse uit Schotland. Ze zwemmen, poolen, spelen waterpolo, doen aan karaoke en laten zich 's avonds vermaken door entertainment van het hotel. Goed, ze hebben het naar hun zin, soms hebben ze wat conflict met elkaar. Op het oog is het een gewone vader-dochter vakantie. Maar slechts een laag dieper zien we dat het dat zeker is, die vader-dochter vakantie, maar dat het ook twee losse verhalen zijn, twee losse ervaringen van die vakantie en wij bevinden ons steeds op het snijvlak van waar ze elkaar ontmoeten, waar Calum al dan niet dingen laat doorschijnen en Sophie die dingen al dan niet doorheeft en zo ja ook maar enigszins begrijpt wat dat dan betekent.

Normaliter woont Sophie bij haar moeder. Haar vader heeft beloftes, hij is bezig een zaak te openen met zijn vriend Keith. Maar duidelijk is dat hij het niet gelooft en even duidelijk is het dat zij het ook niet gelooft; maar ze doen allebei alsof ze het wel geloven. Iets in zijn leven is niet helemaal gelopen zoals hij wil. Hoe en wat precies, wordt niet duidelijk. Maar de Calum op het snijvlak is een Calum zoals hij zou willen zijn, probeert te zijn, maar op onbespiede momenten zien we hem zoals hij zichzelf meeneemt op die vakantie: in zichzelf gekeerd, piekerend, peinzend.

Sofie ligt in bed en ze slaapt. Op het balkon, zichtbaar door het raam, probeert Calum een sigaret op te steken, wat bemoeilijkt wordt door het gips om zijn onderarm – heeft hij ergens tegenaan geslagen, is hij een avond uit geweest met vrienden, iets anders? –. De sigaret brandt. Dan zien we hem bewegen, naar voren en naar achter, ritmisch, alsof hij iets wegduwt en weer naar zich toetrekt. De eerdergenoemde boeken verraden wat dit is: Tai Chi. We horen niets. Stilte. Zij slaapt, hij doet Tai Chi op het balkon. Dit is zijn moment. Even zien we niet het snijpunt, maar zien we hem alleen, zíjn vakantie. En zijn bewegingen. Alsof hij al zijn energie moet gebruiken om de rust te vinden, controle te vinden, om niet onder te gaan in of toe te geven aan.

Soms zien we een volwassen Sofie in haar appartement. Het is nacht. Een baby slaapt. En door de film heen zien we haar met de vader zoals hij was op vakantie. Impressionistische beelden in een discotheek, een club, ze dansen met elkaar, de vader van dertig en het meisje als volwassen vrouw, ze houdt hem vast, duwt hem weg, trekt hem weer naar zich toe.

Zo heeft zij ook haar eigen vakantie. Ze ontmoet een jongen tegen wie ze racet, ze kijkt op tegen kinderen net iets ouder dan dat zij is, ziet twee jongens met elkaar zoenen. Daar is hij weer geen deel van. Want ze is 11 en net bezig om haar persoonlijkheid los van haar ouders te ontdekken. Was ze iets jonger geweest, had ze niets doorgehad. Maar nu ziet ze steeds dat iets niet klopt - dat maakt ze ook duidelijk in een van de mooiste scenes; een karaokeavond op het resort.

Aftersun is het debuut van de Schotse regisseur Charlotte Wells. Hiervoor maakte ze de shortfilm "Tuesday" – hier te zien –. Een soort voorstudie voor deze film. Een student spendeert haar dinsdagavond bij haar vader, tegen d ewil in van haar moeder. De studente struint door de lege kamers, zachtjes zijn eigendommen aanrakend, strelend bijna - zijn gitaar, een trui. Hij is er echter niet. Was hij vergeten dat het dinsdag was? Is het iets anders? Kan zij, zelfs als studente, haar vader begrijpen, heeft ze grip op hem?

In Aftersun worden die vragen ook gesteld. Want we bevinden ons op het snijvlak tussen Calum en Sofie, maar er is nog een derde perspectief, namelijk, dat van de volwassen Sofie. We kijken als het ware over haar schouder mee naar die vakantie toen. Kan ze als volwassen vrouw via de blik van haar jongere zelf grip krijgen op wie haar vader toen was - niet als vader, maar als man? Maandag 15 januari at ik met mijn familie bij mijn broer thuis. In een bijkamer stond, onverwachts, een foto van mijn vader. Op die foto, de favoriete van de familie maar ik vind het niets, draagt hij een bril die hem niet staat. Gemaakt op een cruise. Een jaar of 52 is hij op die foto, ooit leek me dat lichtjaren van mezelf verwijderd. Ondertussen blijft hij altijd die leeftijd en kom ik daar steeds dichterbij. Ik verwacht nog dat ik er grip op kan krijgen, maar wie weet, als ik straks 52 ben, zal ik dan iets meer van die man snappen die zo dichtbij stond en die ik toch zo slecht kende? Dat is een van de vragen die Wells hier zonder voorbehoud stelt.

En Calum, op het internet werd overal over zijn depressiviteit geschreven. Dat lijkt me te makkelijk. Daarmee weten we hem op een afstand te plaatsen en doen we eigenlijk nu juist wat Wells niet lijkt te willen doen: ze wil hem naar zich toetrekken, begrijpen. Door hem depressief te maken is hij een patiënt en anders dan wij. Ik denk niet dat dat het geval is, althans, misschien wel, maar niet dat het relevant is. Calum is veel meer dan dat. Heeft veel meer "haakjes" in zich om je als kijker mee verwant te voelen. De dertiger die beseft dat het niet gelukt is, wat het dan ook was, en daar vrede mee poogt te vinden. Het is ons niet gelukt. De romans die niet gepubliceerd zijn, bedrijven die het niet gered hebben, liefdes die tijdelijk bleken of juist eentonig, kantoorbanen op de Zuid-As waar je een onbetekenend schakeltje bent in een globaal systeem. Dat dat niet allemaal samen kon gaan? En vrij zijn, en geld hebben, en de liefde leven.

We zijn niet depressief, maar gelukt is het niet. En daarin houden we manmoedig stand, onze schouders recht, vinden we dingen die het leven de moeite waard maken. Poëzie, muziek, liefde, kinderen. En toch den ik, als we heel eerlijk zijn, vragen we onszelf soms – heel diep – af of die dingen niet slechts instrumenten zijn om de Calum in ons op een afstand te houden. Nog een laatste gegeven dat het waard is om benoemd te worden. Namelijk, dat de volwassen Sofie zelf ook een dochter heeft. Zoals alles in deze film is dat niet zonder betekenis. Stelt ze de vraag naar haar vader omdat ze nu moeder is, is ze bang dat ze wat haar vader had genetisch door kan geven aan haar kind. We weten het niet en Wells lost deze vragen niet voor ons op. En gelukkig maar. Aftersun is zo een film die "slechts" gaat over een vakantie van een gescheiden vader met zijn 11-jarige dochter - en toch over veel meer.