After Life

Soms zie je een film waarvan je hem weet dat je hem niet eerder of later had moeten zien. Een fles wijn die je op het juiste moment opentrekt. Ik ben nu 35. Oud genoeg om échte teleurstellingen te verwerken gehad, om te zien dat dingen anders lopen dan dat je in je studententijd denkt of hoopt, om door te hebben hoe kleine keuzes grote gevolgen kunnen hebben. Soms sluimert het, het gevoel dat dit het nou is, waarom ik toen en toen die ene keuze heb gemaakt en niet die andere. Kortom: een leeftijd dat het leven een vaste vorm aanneemt en het schip ook steeds moeilijker te keren is. Aan de andere kant: daardoor ben ik ook bepaalde momenten veel meer gaan waarderen. Dacht ik toen nog dat die ervaringen zich een leven lang voor zouden doen, nu weet ik hoe zeldzaam ze waren, nu kan ik ze op waarde schatten.

Was ik jonger geweest, weet ik niet of de Japanse film After Life (1998) ook zoveel indruk had gemaakt.

Als je sterft kom je bij een kantoor dat meer weg heeft van de sociale dienst dan de hemel met duizend zingende engelen. Iemand tegenover je vertelt je dat je één herinnering mag kiezen, waar je een week de tijd voor hebt, die je met je mee zal dragen in het eeuwige hiernamaals. Welke wordt het? Mensen zijn voor minder geïmplodeerd. Heb je uiteindelijk je keuze gemaakt, gaan ze de herinnering namaken, heel archaïsch allemaal: een van de doden wil de herinnering dat hij met een vliegtuig door de wolken vloog, dat creëren ze na door rook door een ventilator te blazen. Weinig heiligs is eraan verbonden. Als ze de herinnering eenmaal tot film hebben gemaakt, kijk je hem terug waarna je zal verdwijnen en op zal gan in het eeuwige leven.

Twee ramen, wat plantjes ervoor, in het middel een tafel met twee stoelen. Aan de ene kant de werknemer die, zoals gezegd, eerder doet denken aan iemand van de sociale dienst dan Petrus aan de hemelpoort en tegenover hem een oud vrouwtje, een jongen van 21, een meisje van 18, een man richting de 70. En allemaal krijgen ze dezelfde uitleg: u bent overleden en hebt nu een week de tijd om de herinnering, de enige, te kiezen die ze het gehele hiernamaals - en dat is lang - met zich meedragen. Welke kiezen ze?

Kore-eda Hirokazu is inmiddels een van de toonaangevende Japanse regisseurs. Productief, dat ook nog eens. Bijna ieder jaar verschijnt een film van zijn hand. After Life was pas zijn tweede film. Toch was dit genoeg voor Roger Ebert om hem op dezelfde hoogte te plaatsen als Kurosawa en zelfs Bergman.

De film heeft ook nog een plot. Namelijk, de 71-jarige Watanabe (Taketoshi Naitô) kan geen herinnering kiezen, daarvoor was zijn leven te ongelukkig; het personeel moet proberen hem er toch een te laten kiezen. Collega's, de 22-jarige Takashi (Arata Iura) en 18-jarige Shiori (Erika Oda) moeten proberen hem er toch een te laten vinden. Als middel geven ze hem 71 videobanden die hij terug kan kijken: voor ieder jaar een band. Hier vindt iets plaats wat de film zijn emotionele kracht weet te geven, maar wat ik hier niet wil verpesten.

Hoewel de plot van belang is voor de film, is het niet perse de kracht ervan. Bijzonder is vooral hoe al die mensen, jong en oud, daar zitten en nadenken over hun leven. Kore-eda heeft ook amateurs gevraagd naar hun gelukkigste herinnering. We weten niet wie nu acteur is en een rol speelt en wie echt iets over zijn leven vertelt. Dat onderscheid is ook niet zo relevant. Er is de man die niet moe wordt om een week lang te vertellen over alle prostituees die hij heeft afgelopen – om vervolgens toch de bruiloft van zijn dochter als herinnering te kiezen –, de vrouw met de hersenen van een 9-jarige, een vrouw die de ware liefde gevonden had, of dacht dat gevonden te hebben, met een man die getrouwd bleek. En toch weten ze (bijna) allemaal een herinnering te kiezen.

Dat de toon zo ingehouden is in de film, geen extases, geen gejuich of gezang, ja, zelfs bijna geen emoties of verdriet, bijna, is wat de film zijn kracht geeft. De dood is hier een onderdeel van het leven, de herinnering is niet, hoe moeilijk ook om te kiezen, pathetisch of sentimenteel, en de uitvoering is zakelijk. Er moeten scripts geschreven worden, special effects gemaakt, deadlines gehaald. Alsof Kore-eda met deze keuze ook iets heeft willen zeggen over het belang van films. Ik denk dat hij dat heeft willen doen en daar ook in geslaagd is.

Maar hij heeft meer willen doen: ja, hij heeft iets willen zeggen over films, maar heeft ook iets willen bewerkstelligen bij de kijker. Dat we nadenken over de herinnering die we zouden kiezen en in dat proces ook inzien hoe moeilijk het is om een keuze te maken omdat, hopelijk, er gewoonweg teveel aanbod is. Is dat er niet, dan is dit een mooi moment om dat aanbod te gaan creëren.

Sinds ik de film gezien heb stel ik me de vraag welke ik zou kiezen. Natuurlijk, er zijn allerlei filosofische overwegingen en vragen te stellen. Met name: ligt de waarde van een moment niet in het feit dat het voorbijgaand is, dat het een moment is, dat het niet meer terugkomt, moeten we dat wel opnieuw op wíllen roepen, en wordt dat niet betekenisloos als we het voor eeuwig met ons meedragen? Hoe zinnig deze vragen misschien ook zijn, ze slaan de film dood. De film vergt, en helpt ons daarbij, een radicale suspension of disbelief. De werkelijkheid doet er even niet toe. Enfin: welke herinnering zou ik kiezen?

Dat gaat jullie niet aan, om eerlijk te zijn. En om nog eerlijker te zijn: ik weet het nog niet goed. Iedere keer verschuift de keuze weer. Dat lijkt me een goed teken. 35: niet alles is gelopen zoals ik hoopte en toch heb ik zoveel herinneringen dat ik niet onmiddellijk kan kiezen welke ik mee zou nemen. En dat hoeft gelukkig voorlopig ook nog niet: ik heb nog genoeg tijd om nieuwe herinneringen te maken én genoeg tijd om glimlachend terug te denken aan die ik al heb. Mezelf daarvan bewust dankzij deze film.